آیت‌الله غلامرضا مصباحی مقدم، اقتصاددان و عضو مجمع تشخیص مصلحت نظام: مسائلی مانند پول، بانک، بورس، بدهی های دولت، به پایان رساندن بدهی های دولت، ارتقای ارزش پــول ملی و تجارت داخلی و بین المللی از جمله موضوعاتی است که طلاب و حوزه ها باید تمرکز ویژه ای به آن ها داشته باشند.
مصاحبه اختصاصی دبیرخانه شورای عالی حوزه علمیه خراسان.
آیت‌الله مصباحی مقدم سال هاست که در عرصه اقتصاد چه به عنوان استاد حوزه و دانشگاه و چه در قامت نماینده مجلس، فعالیت می کند. «بایسته های حضور طلاب در عرصه اقتصاد و موانع این حضور» موضوع گفت وگوی ما با ایشان است که در ادامه تقدیم می شود:
در عرصه اقتصاد، بخصوص اقتصاد اسلامی، عملکرد حوزه های علمیه و طلاب را چگونه ارزیابی می کنید؟
حــوزه در عرصــه اقتصــاد، نظریه پــردازی و مبانــی دینــی مباحــث اقتصــادی را دنبــال می کنــد؛ ایــن مســئله عمدتــا توســط گروه هــای تحقیقاتــی در حــوزه و دانشــگاه انجــام می گیــرد. آثــار تولیدشــده پــس از پیــروزی انقلاب اســلامی بیانگــر فعالیت های قابل توجهــی در خصــوص اقتصــاد اســلامی اســت کــه بــه دســت توانــای حوزویــان انجام شــده اســت. ایــن اقدامــات پــس از پیــروزی انقلاب اســلامی، عمدتــا از ناحیــه علمــا و روحانیــون فاضــل صــورت گرفتــه و در قالــب کتــاب، مجلــه، مقالــه، پایان نامــه و پروژه هــای تحقیقاتــی بــه منصــه ظهــور رســیده اســت. علی رغــم اینکــه فعالیت هــای علمــی و پژوهشــی قابل توجهــی صــورت گرفتــه؛ امــا بدلیــل اینکــه دولت هــا در عرصــه عمــل، توجــه چندانــی بــه اســتفاده از آن نداشــتند، یــا مــوارد اقتصــاد اسلامی موردنظــر حــوزه علمیــه بــه قوانیــن مجلــس شــورای اسلامی ورود پیــدا نکــرد تــا دولــت موظــف بــه اجــرای آن شــود، در ایــن زمینــه قطعــا بــه شــدت دچــار عقب ماندگــی هســتیم. متأســفانه دولت هــا بــه تولیــدات علمــی در زمینــه اقتصــاد اسلامی و فقــه اسلامی مطــرح شــد بهــا ندادنــد و آن را بــه مرحلــه عملیاتــی شــدن نرســاندند و مانــع ورود ایــن تحقیقــات بــه دانشــگاه ها شــدند. در نتیجــه بــا وضعیتــی روبــه رو هســتیم کــه ناشــی از اجــرای اقتصــاد لیبــرال اســت و مدیــران اقتصــادی کشــور، دانش آموختــگان حــوزه اقتصــاد لیبــرال هســتند. از ســوی دیگــر طلاب در چهــل ســال گذشــته در بخش تبلیغ اقتصاد اسلامی فعال بوده انــد؛ آن هــا توانســته اند در عرصــه اقتصــاد از جهــت نظــری، تولیــدات خــود را بــه خوبــی در منابــر، کلاس هــا، گفت وگوهــا و مناظره هــا در دانشــگاه ها و مــدارس بازتــاب دهنــد تــا مــردم را متوجــه فعالیت هــای انجام شــده در حوزه هــای اقتصــاد و بانکــداری اسلامی کننــد و ایــن آگاهی بخشــی بــه جامعــه، منجــر بــه مطالبــه عمومــی از ناحیــه مــردم بــرای پیاده ســازی اقتصــاد اسلامی شــود.
نکتــه دیگــر حضــور طلاب دربــاره میــدان عمــل اقتصــاد اســت؛ چراکــه رهبــر معظــم انقلاب بــا ابــلاغ سیاســت های اقتصــاد مقاومتــی و تولیــد ملــی بــه دنبــال تحــرک ویــژه ای در اقتصــاد هســتند. لــذا انتظــار می رود طلاب بــا گذراندن دوره هــای فشــرده و آشــنایی بــا مفاهیــم اقتصــاد اسلامی، در شــهرها و روســتاها حضــور پیــدا کننــد تــا هرجاکــه مظهــری از مظاهــر میدانــی اقتصــاد مثــل کشــاورزی، دامــداری، صنعــت، معــدن و صــادرات و واردات اســت، ورود جــدی داشــته باشــند. آن هــا بایــد مــردم را بــه ســرمایه گذاری و اقــدام و عمــل جهــت رشــد و افزایــش تولیــد تشــویق کننــد؛ بــرای بــاز کــردن کارگاه هــای تعطیل شــده و کارخانه هــای مشــکل دار در کنــار مــردم باشــند تــا دست به دســت مــردم، بــه ســمت رونــق اقتصــاد اسلامی و حمایــت از تولیــد ملــی و اشــتغال حرکــت کنیــم.
برخی از اقتصاددانان لیبرال معتقدند که نمونه بارزی از الگوهای عملی اقتصاد اسلامی نداریم؛ لذا نمی توان با تئوری های اقتصاد اسلامی، اقتصاد جهانی امروز را اداره کرد. تحلیل شما دراین باره چیست؟
این گونــه اظهارنظرهــا ناشــی از عــدم آشــنایی ابتدایــی بــا آثــاری اســت کــه تحــت عنــوان اقتصاد اسلامی تولید شــده اســت. افرادی که این گونــه ســخن می‌گوینــد، کســانی هســتند کــه دکتــرای اقتصــاد خــود را از غــرب گرفتــه و تأکیــد دارنــد که موضوع اقتصــاد امروز بــا ۱۴۰۰ ســال قبــل متفــاوت اســت. درحالیکــه بایــد گفــت، مقصــود از اقتصــاد اسلامی، انتقــال تجربــه صــدر اسلام، بــرای امروز بشــر نیســت؛ بلکــه بایــد از آموزه های دینی، پاســخ ســؤالات و مشکلات امــروز اقتصــاد خــود را بــه دســت بیاوریــم. آن هــا بــا مطالعــه چنــد اثــر، متوجــه ایــن مهــم می شــوند کــه مجلــه ای بــه نــام اقتصــاد اسلامی کــه هفتادمیــن شــماره آن منتشرشــده اســت، از نظــر گریــد دانشــگاهی، علمی-پژوهشــی اســت و از نظــر رتبه بنــدی در موقعیــت بالایــی در بیــن مجلات علــوم انســانی قــرار دارد. اگــر هــر ســال چهــار شــماره از ایــن مجلــه منتشرشــده باشــد، انتشــار هفتــاد شــماره، بیانگــر پانزده ســال کار اســت. بســیاری از اســاتید دانشــگاه و نیــز محصــلان اقتصــادی در حــوزه -کــه دارای درجه دکتری هســتند- به خوبــی پاســخ ذهنیــت غلــط گوینــدگان چنیــن ســخنی را داده انــد کــه مــراد بازگشــت بــه دوره صــدر اسلام بــرای حــل مســائل اقتصــادی امــروز نیســت، بلکــه مــراد ایــن اســت کــه ســؤالات از ظرفیــت جــاری اقتصــاد گرفتــه شــود؛ ســپس بــا اســتفاده از منابــع دینــی بــه پرســش ها پاســخ دهیــم؛ بــا اســتفاده از تولیدات علمی و فکری در عرصه اقتصــاد اسلامی بــا برخــورداری از رشــته های تخصصــی، رویکــرد دوبــاره ای بــه اقتصــاد اسلامی، بومی ســازی اقتصــاد و به روزرســانی کــردن رشــته اقتصــاد در دانشــگاه های کشــور داشــته باشــیم تــا دانش آموختــگان رشــته اقتصــاد در حیــن ورود بــه بــازار، نظــام بانکــی یــا بنــگاه اقتصــادی ضمــن آشــنایی کامــل بــا مبانــی اقتصــاد اسلامی بــه ایفــای نقــش خــود بپردازنــد؛ لــذا می تــوان نتیجــه گرفــت ایــن ســخنان حکایــت از بی خبــری کســانی می دهــد کــه حرف هــای بی پایــه و فاقــد بینــش را اظهــار می کننــد.
بعد از پیروزی انقلاب اسلامی طلاب در درس های نظری و عملی اقتصاد اسلامی تا چه اندازه ورود داشته اند؟
مرحــوم آیــت الله فاضــل لنکرانــی کــه از مراجــع تقلیــد بعــد از رحلــت امــام (ره) بودنــد از ســال ۱۳۶۱، یعنــی از زمانــی کــه رئیــس شــورای عالــی حــوزه علمیــه قــم بودنــد، بــا تدبیــری از بنــده خواســتند کــه طلاب را بــا درس اقتصــاد آشــنا کنــم. ازاین جهــت بنا شــد تا یــک برنامه درســی بــرای آشــنایی طلاب بــرای مســائل اقتصــادی تهیــه کنــم و در حوزه علمیه قم و در پایه هــای ۹ و ۸ و ۷ ارائــه شــود. بنــده درســی تحــت عنــوان اقتصــاد عمومــی به صــورت جــزوه تهیــه کــردم تــا در ســه پایــه در مدرســه دارالشــفاء در قــم ارائــه شــود. ایــن درس تــا ســال ها بعــد همچنــان تدریــس می شــد و طلابــی کــه آن دوره را طــی کردنــد، کم وبیــش بــا الفبــای اقتصــاد آشــنا شــدند؛ هرچنــد کوچــک امــا گام مطلوبــی بــود کــه طلاب را بــا اقتصــاد آشــنا کــرد.
نکتــه دوم مراکــزی در قــم شــکل گرفــت کــه دروس رشــته اقتصــاد به صــورت آکادمیــک در آن تدریــس شــد؛ هماننــد موسســه آموزشی-پژوهشــی امــام خمینــی(ره) (موسســه در راه حــق ســابق) کــه در آن ســالی پنجــاه نفــر جــذب دوره هــای اقتصــادی می شــدند. هم اکنــون طلاب زیــادی داریــم کــه مقاطــع کارشناســی ارشــد و دکتــرای اقتصــاد را گذرانده انــد؛ در حــال حاضــر بیــش از صــد طلبــه درس خــارج خوانــده دارای دکتــرای اقتصــاد داریــم کــه همگــی آمــاده ورود بــه دانشــگاه ها بــرای تدریــس اقتصــاد خــرد و کلان بــا نگــرش اسلامی، بانکــداری اسلامی و توســعه بــا نگــرش اسلامی هســتند. بــا توجــه بــه اینکــه دوره کارشناســی کــه در شــورای تحــول علــوم انســانی تصویــب شــد، دانشــگاه ها بــرای ایــن دوره نیازمنــد بــه اســتفاده از چنیــن کســانی هســتند، لــذا دانشــگاه ها می تواننــد از ایــن دانش آموختــگان اســتفاده کننــد. علاوه برایــن رشــته اقتصــاد اسلامی در برخــی دانشــگاه ها مثــل دانشــگاه مفیــد در قــم، دانشــگاه علامــه طباطبایــی، دانشــگاه امــام صــادق (علیه الســام)، دانشــگاه تربیــت مــدرس و دانشــگاه شــهید بهشــتی در تهــران دایــر اســت. پــس نمی تــوان گفــت بعــد از گذشــت چهــل ســال از پیــروزی انقلاب اسلامی در مباحــث اقتصــاد اسلامی در نقطه صفر قــرار داریم؛ بســیاری از دانش آموختگان ایــن رشــته ها هماننــد دکتــر ســبحانی، اســتاد تمــام دانشــگاه بــه شــمار می رونــد. اســاتید اقتصــادی کــه علاقه منــد بــه اقتصاد اسلامی هســتند؛ حتــی دانش آموختگانی از دانشــگاه تهــران کــه دکتــری و رســاله دکتــری خــود را در زمینــه اقتصــاد اسلامی گرفته انــد، بیانگــر رشــد علمــی و حضــور مســتمر در توجــه بــه رواج اقتصــاد اسلامی اســت. به هرحــال فعالیت هــای جــدی و درخــوری در مراکــز پژوهشــی مثــل پژوهشــگاه حــوزه و دانشــگاه و پژوهشــگاه فرهنــگ و اندیشــه اسلامی صــورت گرفتــه کــه اقــدام بــه تربیــت نیــرو کــرده و کتــاب و مجلــه منتشــر می کننــد. ضعــف بــزرگ ایــن اســت کــه متأســفانه فعالیت هــای انجام شــده، آنچنانکــه بایــد بــه دســت اســتادان اقتصــاد دانشــگاه ها نمی رســد. دانش آموختگانی که ایــن دوره ها را گذرانده انــد بایــد بــا دانشــگاه های کشــور ارتبــاط پیــدا می کردنــد، امــا ایــن ارتبــاط کمتــر برقــرار شــده اســت. به عنوان مثــال جنــاب آقــای دکتــر حســین زاده بحرینــی، نماینــده فعلــی مشــهد از دانش آموختــگان دانشــگاه علامــه طباطبایــی هســتند و رویکــرد موفــق و کارآمــدی در اصــلاح نظــام بانکــی دارنــد و پیگیــر طرح هایــی دراین بــاره هســتند؛ یعنــی مســئله در حــد حــرف باقــی نمانــده، بلکــه بــه میــدان قانون گــذاری و عمــل نزدیــک شــده اســت. قطعــا کســانی کــه از بی مایــه بــودن اقتصــاد اسلامی ســخن می گوینــد، بی خبری خــود را بــه نمایــش گذاشــته اند.
طلاب چگونه می توانند از سرمایه های دانش اقتصاد اسلامی در جهت تولید و اشتغال زایی استفاده کنند؟
طلاب حــوزه علمیــه در ســطوح عالــی، مدرســین و محققیــن می تواننــد مســائل روز اقتصــاد را در دســتور کار و تدریــس خــود قــرار دهنــد. مســائلی ماننــد پــول، بانــک، بــورس، بدهی هــای دولــت، بــه پایــان رســاندن بدهی هــای دولــت، ارتقــای ارزش پــول ملــی و تجــارت داخلــی و بین المللــی از جملــه موضوعاتــی اســت کــه طلاب و حوزه هــا بایــد تمرکــز ویــژه ای بــه آن هــا داشــته باشــند. خوشــبختانه برخی از موارد یادشده در سطح مراجــع و فضــای درجــه یــک حوزه هــا در قــم توســط تعــدادی از اســاتید دوره خــارج فقــه و اصــول شــروع شــده اســت. به گونــه ای کــه حضــرت آقــای علی دوســت در قــم، درســی را تحــت عنــوان فقــه بــورس گذاشــته اند کــه فعالیــت بســیار عالــی و کار ممتــازی اســت کــه در ســایر حوزه هــای علمیــه نیــز بایــد مشــابه چنیــن فعالیت هایــی دنبــال شــود. در ســطح فضــای پایین تــر از مدرســین نیــز لازم اســت تــا بــا گذرانــدن دوره هــای اقتصــاد اسلامی بــا مبانــی شــوند و طلاب در ســطوح پایین تــر می تواننــد مبلغــان اقتصــاد اسلامی در کشــور باشــند. هــر روســتا یــک مرکــز تولیــد در کشــور ماســت، روســتاهایی کــه می تواننــد محــور تولیــدات کشــاورزی باشــند. اگــر تولیــد کشــاورزی به صــورت مدیریت شــده و بهینــه ادامــه یابــد، قطعــا ازنظــر تأمیــن غــذا خودکفــا خواهیــم شــد. لــذا بایــد روش هایــی را دنبــال کنیــم کــه بــا کمتریــن هزینــه، بیشــترین محصــول بــه دســت بیایــد. طلاب بایــد ایــن موضوعــات را در روســتاها ترویــج کننــد؛ بــه کشــاورزان در یکپارچه ســازی زمین هــا کــه موجــب می شــود تولیــدات در قطعــات بــزرگ زمیــن انجــام شــود و بــا هزینــه کمتــر بــه دســت مصرف کننــده نهایــی برســد، ورود کننــد. قطعــا طلاب در زمینه هــای مختلفــی از جملــه حمایــت از دامــداری، تأمیــن گوشــت و لبنیــات، عــلاوه بــر تأمیــن داخلــی می تواننــد در کنــار کشــاورز و دامــدار در بخــش صــادرات هــم توفیقاتــی داشــته باشــند. حضــور طلاب در بخــش صنعــت، کمــک بــه نظــام پولــی بانکــی کشــور و راهنمایــی و مشــاوره بــه مــردم جهــت چگونگــی اخــذ تســهیلات در قالــب عقــود اسلامی به منظــور جلوگیــری از ورود ربــا بــه زندگــی مــردم و تأمیــن مالــی بنگاه هــای کوچــک و بــزرگ بســیار الزامــی اســت. بی تردیــد اگــر برنامه هــا و فعالیت های عنوان شــده از ســوی دولتمــردان و حوزویــان جــدی گرفتــه شــود، شــاهد حرکت هــای نویدبخــش و انقلابــی در عرصــه اقتصــاد کشــور خواهیــم بــود.
کد خبر:۲۷۱۴
